Omhoog in het belfort van Tielt!
Op een zonnige ochtend, klokslag tien, melden we ons bij het belfort van Tielt. Hier wacht stadsgids Berenice Vanrenterghem ons op. Via de website van Visit Tielt hebben we een rondleiding geboekt, waarbij we onder begeleiding het belfort mogen verkennen. Het is immers alleen toegankelijk met een stadsgids, zo vermeldt de website.
De eerste deur die opengaat, geeft toegang tot een kleine dienstruimte op de begane grond. Dit is de technische ruimte van de toren, waar de fundamenten zichtbaar zijn. Binnen wordt meteen duidelijk hoe dik de muren zijn: anderhalve meter! Deze robuuste muren dateren uit 1275, het jaar waarin de bouw van het belfort begon.
Een belfort dankzij Beatrijs van Brabant
Dat Tielt in 1275 toestemming kreeg van Beatrijs van Brabant om een belfort te bouwen, is veelzeggend. Het wijst op een bloeiende periode van handel en bedrijvigheid in de stad. Een belfort kreeg je niet zomaar; het symboliseerde economische en strategische betekenis.
Tielt had in die tijd een prominente positie in West-Vlaanderen. Na Brugge, Ieper en Kortrijk was het de vierde grootste stad van de provincie. Kijk je op een kaart, dan zie je waarom. Tielt ligt precies in het midden van een driehoek gevormd door Brugge, Gent en Kortrijk – een strategische ligging die de stad zijn belang gaf.
Een keer per jaar staan de deuren open
De muren van het belfort zijn gemaakt van bakstenen die ter plaatse werden gebakken met ijzerhoudende klei uit de regio. Dit geeft de stenen hun typische roodbruine kleur. Door de jaren heen zijn de muren steeds opnieuw versterkt, vooral na vernielingen. Hierdoor zijn de muren zo dik geworden dat er binnenin nog maar weinig ruimte over is. Deze ruimte wordt tegenwoordig gebruikt voor technische doeleinden, behalve één keer per jaar. Dan opent men de deuren om er een sfeervolle kerststal in te plaatsen.
Een aparte ingang voor de hogere verdiepingen
Bij de toegang tot de hogere verdiepingen vertelt Bernice ons: “In Vlaanderen spreken we eigenlijk niet over een belfort, maar over een hallentoren. Naast of boven de lakenhallen – waar onder meer stoffen werden verhandeld – bouwde men vaak een toren. Die noemden we de hallentoren.”
Het belfort is een soort van beeldhouwwerk
Het huidige belfort lijkt op een beeldhouwwerk, gevormd door de tand des tijds en de vele gebeurtenissen. Tielt had nooit stadsmuren en was daardoor kwetsbaar. Dit bleek bijvoorbeeld in 1383, toen Gentenaren het belfort en het stadsarchief vernietigden. De geschiedenis van het belfort is er één van vernieling en wederopbouw. In 1560 werd het herbouwd in de Vlaamse renaissancestijl, die het gebouw vandaag nog altijd siert. De eerste prent waarop het belfort te zien is, dateert uit 1613.
1e verdieping: ‘Koppenmuseum’ en oude prenten
Op de eerste verdieping vinden we niet alleen historische prenten van het belfort, maar ook het ‘Koppenmuseum’. Hier zijn karikaturen te zien van politici, gemaakt door de kunstenaar GAL. Deze polyester beelden werden oorspronkelijk gemaakt voor de Tieltse Europafeesten, een evenement dat sinds 1959 wordt georganiseerd. De feesten, die een band tussen Europese steden wilden smeden, vormden een symbool van eenheid en vrede in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog.
Een bloemlezing aan de hand van oude prenten
De prenten op deze verdieping vertellen ook waarom het belfort tegenwoordig slechts een derde van zijn oorspronkelijke omvang heeft. De grootste veranderingen vonden plaats in de 19e eeuw, toen de middeleeuwse lakenhalle werd gesloopt en een boog van de galerij verdween om ruimte te maken voor een tram.
Het belfort in de Wereldoorlogen
Tijdens de Eerste Wereldoorlog was Tielt het hoofdkwartier van het vierde Duitse leger, dat vanaf hier belangrijke beslissingen nam. Vliegtuigen zonder radar gebruikten het mozaïek voor het belfort met de naam ‘Thielt’ om zich te oriënteren.
In de Tweede Wereldoorlog kreeg het belfort te maken met zware schade. Tijdens de bevrijding in 1944 werd het tien keer geraakt door pantsergranaten. Bij herstelwerkzaamheden in 1945 vatte de toren bovendien vlam. Tussen 1957 en 1959 werd het belfort volledig hersteld, waarbij de schade van beide wereldoorlogen werd weggewerkt.
Een mysterieus apparaat
Verderop ontdekken we een intrigerend apparaat: een groot mechanisme van raderwerken, vermoedelijk uit de 18e eeuw. De functie ervan is onbekend, maar het lijkt ooit een rol te hebben gespeeld in het klokkensysteem van het belfort. Hoewel er geen inscripties zijn die meer informatie geven, blijft het een fascinerend object.
De hogere verdiepingen
Op de hogere verdiepingen vinden we het domein van de stadsbeiaardier. De laatste die Tielt had, Jozef Van Maele, was een kleurrijk figuur. Hij stond bekend om zijn eindeloze beiaardconcerten, die soms zo luid waren dat ze inwoners tot wanhoop dreven. Na een conflict met winkeliers en een uitspraak van de vrederechter nam hij in 2000 ontslag. Sindsdien heeft Tielt geen vaste beiaardier meer, maar worden gastconcerten georganiseerd.
Beiaardier Jozef Van Maele, de laatste stadsbeiaardier
Jozef Van Maele is 26 jaar stadbeiaardier van Tielt geweest maar in 2000 komt hieraan een einde door een conflict met een restauranthouder en winkeliers vanwege overmatig en luid spel op de beiaard. De vrederechter legt hem beperkte speeltijden op en een dwangsom bij overtredingen, waarna Van Maele ontslag neemt.
Twee jaar later probeert hij tevergeefs opnieuw te solliciteren, maar het stadsbestuur geeft de voorkeur aan gastconcerten in plaats van een vaste beiaardier. Zijn vertrek betekende een breuk in de lange beiaardtraditie van Tielt.
Op eigen risico omhoog
Met een sleutel van Bernice mogen we verder omhoog, maar niet zonder waarschuwing: “Wees voorzichtig, want hier kan geen ambulance komen.” Via stoffige trappen en langs spinnenwebben bereiken we de vijfde verdieping, waar het klavier van de beiaard staat. Een ladder suggereert dat het nóg hoger gaat, maar de bedrading van de beiaard maakt verder klimmen lastig.
Ga vooral een keer zelf kijken!
Met een voldaan gevoel dalen we af. Dit bezoek aan het belfort van Tielt heeft ons niet alleen een prachtig uitzicht, maar ook een indrukwekkend verhaal opgeleverd. We zijn een stukje geschiedenis rijker en kunnen weer een beklimming aan onze lijst toevoegen!
Zeer de moeite dus om bij een bezoek aan Tielt een afspraak te maken met Bernice of één van haar collega’s.
Stuur een verzoek naar: visit@tielt.be
Of bel tijdens kantooruren naar: +32 51 42 81 11
Eric Cornelissen
Wanneer het was is niet meer bekend maar tijdens een editie van de Gentse Feesten ontstond de interesse in de geschiedenis en de betekenis van belforten.
Met een knipoog naar Reinhold Messner, die als eerste de veertien hoogste toppen van de wereld beklimt, stelt iemand voor dat er ook maar eens iemand moet zijn die álle belforten van de Lage Landen beklimt! Pas later blijkt dat het er geen veertien, maar wel zesenvijftig zijn. Die Messner had het zo bekeken maar makkelijk...
